เห็ดแครง หรือ เห็ดตีนตุ๊กแก เป็นเห็ดที่ขึ้นได้ทั่วทุกภาคของประเทศไทย และงอกได้ตลอดปี โดยเฉพาะฤดูฝนจะพบเห็ดแครงงอกตามวัสดุหลายชนิด เช่น ท่อนไม้ กิ่งไม้ ใบไม้ ใบหญ้า กระดาษ โดยเฉพาะในภาคใต้ของไทยจะพบเห็ดแครงมากบนท่อนไม้ยางพาราจากต้นยางพาราที่ตัดโค่นไว้ เมื่อท่อนไม้เสี ยและมีฝนตกก็จะพบเห็ดแครงขึ้นตามธรรมชาติเป็นจำนวนมาก ซึ่งเห็ดแครงนับเป็นเห็ดที่ได้รับความนิยมบริโภคกันมากในพื้นที่ภาคใต้ เมนูขึ้นชื่อของเห็ดแครงก็คือ แกงคั่วเห็ดแครงใส่กุ้งหรือใส่หมูย่าง (ถ้าอีสานก็ใส่หอยขม) อุบเห็ดแครงเมนูท้องถิ่นของชาวใต้ที่จะนำเห็ดแครงมาสับให้เป็นชิ้นเล็กๆใส่ข้าวโพดและมะพร้าวขูด ปั้นเป็นก้อนนำไปทอด อร่อยเด็ด เมนูของคนรุ่นใหม่ก็จะเป็น ผัดเห็ดแครงใส่ไข่ ยำเห็ดแครงร่วมกับเห็ดหรือผักชนิดอื่นๆ พล่าเห็ดแครง เป็นต้น นอกเหนือจากภาคใต้แล้วภาคอื่นๆ โดยเฉพาะภาคอีสานก็นิยมรับประทานเห็ดแครงเช่นกัน ดังนั้นตลาดเห็ดแครงจึงนับว่ามีความต้องการสูงแต่การเพาะเห็ดแครงในเชิงการค้ายังไม่แพร่หลายเหมือนเห็ดชนิดอื่น จึงทำให้เห็ดแครงยังหาทานได้ยากทั้งที่ผู้บริโภคมีความต้องการสูง
จากมนุษย์เงินเดือนสู่เจ้าของฟาร์มเห็ด
จากความต้องการเห็ดแครงที่มีปริมาณสูง ทำให้มีการคิดค้นวิธีการเพาะเห็ดแครงขึ้น เพื่อจะได้มีเห็ดแครงบริโภคได้ตลอดปี โดยอาจารย์กาญจณี เตชะวรรักษ์ ครูชำนาญการ วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีกระบี่ อำเภอเมือง จังหวัดกระบี่ ซึ่งก็มีการถ่ายทอดเทคโนโลยีและจุดประกายให้หลายคนหันมาเพาะเห็ดแครงเป็นการค้าจนประสบความสำเร็จกันเป็นจำนวนมาก หนึ่งในนั้นก็คือ คุณบรรลุ บุญรอด อดีตมนุษย์เงินเดือนที่ตัดสินใจหันหลังให้กับอาชีพลูกจ้างหันมาสู่อาชีพเกษตรด้วยการเพาะเห็ดจนประสบความสำเร็จเป็นอย่างดีกับ ไชโยฟาร์มเห็ด
คุณบรรลุ เล่าว่า ก่อนหน้าที่จะเลือกมาทดลองเพาะเห็ด ปรึกษากับภรรยาว่าจะทำอะไรดีระหว่างเพาะเลี้ยงไส้เดือนกับเพาะเห็ด ซึ่งภรรยาเป็นคนชอบทานเห็ด เลยตัดสินใจที่จะทดลองเพาะเห็ด โดยหาข้อมูลจากหนังสือ, อินเตอร์เน็ต รวมทั้งไปดูและขอคำแนะนำจากฟาร์มต่าง ๆ โดยเริ่มต้นทดลองเพาะเห็ดจากการซื้อก้อนจากฟาร์มต่าง ๆ มาเปิดดอก แล้วทดลองทำการตลาดไปในตัว ซึ่งเห็ดนางฟ้าภูฎานเป็นเห็ดที่เพาะง่าย ขายง่าย และสามารถทำราคาได้หลายราคา ปลีก-ส่ง ดอกเล็ก ดอกใหญ่ นี่คือจุดเริ่มต้นของอาชีพเพาะเห็ด หลังจากเริ่มเพาะเห็ดไปได้ 3-4 เดือน เราเริ่มเห็นช่องทางการตลาดมากขึ้น คิดจะทำอย่างจริงจัง ก็เริ่มหาแหล่งความรู้จากหลาย ๆ ที่ในการให้ความรู้แก่เรา เป็นจุดเปลี่ยนของอาชีพเพาะเห็ดอีกครั้งหนึ่ง และเมื่อได้เข้ามาอบรมกับอาจารย์ ดร.อานนท์ เอื้อตระกูล ที่ศูนย์ไบโอเทค ไอยรา 38 เป็นการเรียนเพาะเห็ดถุง ซึ่งอาจารย์ให้ความรู้เยอะแยะมากมายจนจับต้นชนปล ายไม่ถูก กลับมาด้วยความมึนงง แต่เต็มไปด้วยช่องทางที่สดใสและอนาคตที่ดี ๆ รอเราอยู่
หลังจากได้ไปอบรม 1 วัน กลับมาคุยให้ภรรยาฟัง ซึ่งเธอก็สนับสนุนเต็มที่ ปรึกษากันว่า จะทำเห็ดอะไรดี ที่เป็นเห็ดที่คนใต้ชอบทาน ที่จังหวัดสุราษฎร์ธานี อ.พุนพิน คนที่นี่ชอบทานเห็นนางฟ้าภูฎานและเห็ดฟาง เราสองคนก็เริ่มมองหาเห็ดชนิดอื่นอีก ก็มาลงตัวที่ เห็ดแครง เพราะเห็ดแครงคนใต้ส่วนใหญ่รู้จักและชอบทานกันมาก จะได้ทานก็ต่อเมื่อฝนตกหนักติดต่อกัน 3 วัน ก็จะมีเห็ดธรรมชาติเกิดขึ้น ประกอบกับมีคนทำกันไม่มาก ผมจึงทดลองไปซื้อก้อนมาเปิดดอก ทดลองสัก 2-3 ชุด คิดว่าทำได้ จึงขออนุญาตเจ้าของฟาร์มมานั่งดูวิธีการทำก้อน ซึ่งเขาก็ยินดี (ขอบคุณไว้ ณ ที่นี่ด้วยครับ) เมื่อได้ไปนั่งดู มีสูตรและวิธีการทำเรียบร้อยแล้ว ประกอบกับร้อนวิชาที่ได้ไปเรียนกับดร.อานนท์ เอื้อตระกูล ผมก็ไปซื้อหม้อนึ่งลูกทุ่งมา 2 ใบ 800 กว่าบาท นั่นคืออุปกรณ์ชิ้นแรก ๆ ในการทำฟาร์มเห็ด ทดลองทำก้อนเห็ดแครงชุดแรก 300 ก้อน ปรากฏว่า 7 วันเท่านั้น เห็ดแครงมันโผล่ออกมาที่จุกพลาสติก เป็นเรื่องเป็นราวทำให้เราต้องโทรหาหลาย ๆ ท่านที่เราเคยคุยด้วยเรื่องเห็ดแครงปรากฏว่าชุดแรกได้ดอกเร็วเกินคาดครับ เราไปเปิดดอกซะเลย ตามคำแนะนำ อุตส่าห์เก็บดอกแรกมาข ายได้ ดีใจมาก ๆ ครับ หลังจากนั้นทดลองทำชุดที่ 2-3-4-5 ก็ดีขึ้น จับจุดถูก เริ่มเข้าที่เข้าทาง รวมทั้งปรับสูตรอาหารและเลือกใช้หัวเชื้อดอกเล็ก ดอกใหญ่ ตามที่ลูกค้าต้องการ ตลาดกรุงเทพชอบดอกใหญ่สีขาว ตลาดทางใต้ จ.สุราษฎร์ชอบดอกกำลังดี ดอกและสีคล้ายธรรมชาติ
นับจากวันที่เริ่มต้นจนถึงวันนี้ก็ประมาณ 3 ปี ปัจจุบันไชโยฟาร์มเห็ดมีโ ร งเรือนเพาะเห็ดทั้งหมด 8 โ รงเรือน เป็นโ รงเรือนเปิดดอก 7 โ ร งเรือน ซึ่งนอกจากเห็ดแครงแล้วยังเพาะเห็ดอื่นๆด้วย คือ นางฟ้าภูฎาน นางรมฮังการี นางนวล เป๋าฮื้อ เห็ดโคนญี่ปุ่น แต่จะเน้นที่เห็ดแครงเนื่องจากเป็นเห็ดที่ตลาดมีความต้องการสูง คนเพาะไม่มาก ราคาสูง ส่วนอีก 1 โ รงเรือนใช้เป็นโ รงเรือ นบ่มก้อนเพื่อจำหน่ายซึ่งที่นี่จะจำหน่ายก้อนเชื้ อเห็ดทุกชนิดที่เพาะอีกด้วย และก้อนเชื้ อเห็ดที่นี่รับรองคุณภาพว่านำไปเปิดดอกแล้วจะได้ดอกเห็ดขนาดใหญ่ เก็บดอกได้นาน ปริมาณดอกเยอะ ผลผลิตต่อก้อนสูงเนื่องจากคุณบรรลุได้พัฒนาสูตรอาหารในก้อนเชื้ อให้เหมาะสมกับเห็ดแต่ละชนิด ใส่อาหารในก้อนในปริมาณมากแบบไม่หวงเพราะต้องการให้คนที่ซื้อก้อนไปเปิดดอกประสบความสำเร็จได้ดอกเห็ดคุณภาพ คุ้มค่ากับการลงทุน โดยราคาก้อนเชื้อเห็ดแครงที่พร้อมเปิดดอก ราคาก้อนละ 12 บาท ซื้อปริมาณมาก 11 บาท นอกจากจำหน่ายดอกและก้อนแล้วยังจำหน่ายเชื้อเห็ดชนิดต่างๆด้วย และที่สำคัญฟาร์มแห่งนี้เป็นฟาร์มคุณภาพมาตรฐาน GAP เพราะฉะนั้น เห็ดที่ซื้อจากฟาร์ม ปลอดภัยจากสารเคมีและอร่อยมีคุณค่าทางโภชนาการ 100%
เทคนิคการเปิดดอกเห็ดแครงเปิดดอกทุก 15-20 วัน ครั้งละ 2,000-3,000 ก้อนการมาเยี่ยมไชโยฟาร์มเห็ดในครั้งนี้เราเน้นที่เห็ดแครง จึงขอนำเสนอส่วนของเห็ดแครงเป็นหลัก ส่วนเห็ดชนิดอื่นก็สอบถามรายละเอียดที่คุณบรรลุกันได้นะคะ คุณบรรลุบอกว่าเห็ดแครงที่นี่จะเปิดดอกทุก 15-20 วัน ครั้งละ 2,000-3,000 ก้อน โดยจะเปิดดอกในโ รงเรือนขนาด 4×8 เมตร การเปิดดอกก็เริ่มจากนำก้อนเชื้อเข้าสู่โ ร งเรือน ดึงจุกพลาสติกที่ปิดก้อนออก แล้วใช้ยางรัดปากถุงแทน จากนั้นกรีดถุงก้อนเชื้อเป็นแนวยาว 4 แนว แบบแทยงเหมือนเห็ดหูหนู 3 วันแรกรดน้ำที่พื้นและผนังโ ร งเรือนเพื่อเพิ่มความชื้นในโรงเรือน เพราะในระยะแรกตรงบริเวณร อ ย กรีดเส้นใยจะข าด ต้องรอให้เส้นใยเจริญประสานกันก่อน ถ้ารดน้ำไปถูกก้อนเชื้ ออาจจะทำให้น้ำเข้าตรงบริเวณรอยกรี ด ก้อนเชื้อเห็ดอาจจะเน่ าเสี ยหายได้ เห็ดแครงจะออกดอกได้ดีในอุณหภูมิ 30-35 องศาเซลเซียส ความชื้นสัมพัทธ์ 70-80% ซึ่งก็หมายความว่าเห็ดแครงสามารถเพาะหรือเปิดดอกได้ตลอดทั้งปีนั่นเอง หลังจากรดน้ำพื้น 3 แล้ว เปลี่ยนมาให้น้ำแบบพ่นฝอยหรือสเปรย์น้ำแทน ซึ่งที่นี่จะติดตั้งหัวเจ็ทสเปรย์ด้านบนในโรงเรือน แต่ถ้าไม่มีระบบน้ำใช้ถังพ่นยาฉีดพ่นน้ำเปล่าก็ได้ ทำเช่นนี้ทุกวัน ไม่เกิน 8 วัน(นับจากเปิดดอก) ก็จะสามารถเก็บดอกแรกได้แล้ว การเก็บดอก 1 รุ่นจะเก็บ 2 วัน วันแรกเลือกตัดดอกใหญ่ก่อน ปล่อยให้ดอกเล็กโตรุ่งขึ้นตัดดอกอีกครั้ง จากนั้นก็กระตุ้นดอกต่อ รุ่น 2 โดยให้น้ำที่ก้อนทุกวัน ติดต่อกัน 7 วัน วันที่ 8 ดอกชุดดอกก็จะออกพร้อมเก็บได้ครั้ง เก็บดอก 2 วันเหมือนเดิม คุณบรรลุบอกว่า ปกติแล้วจะสามารถกระตุ้นดอกและเก็บดอกรุ่นที่ 3 ได้อีกครั้ง แต่ดอกจะมีขนาดเล็ก คุณภาพลดลงมาก คุณบรรลุจึงเก็บดอกเพียง 2 รุ่นแล้วรื้อก้อนทิ้งเลย นำก้อนชุดใหม่เข้าแทน โดยปริมาณดอกเห็ดต่อก้อนอยู่ที่ 1-1.5 ขีด
การจำหน่ายดอกเห็ดและเทคนิคการเก็บรักษา
ที่นี่จะมีดอกเห็ดแครงเก็บขายทุกวันๆละ 40-50 กก.โดยเน้นขายปลีกที่หน้าฟาร์มเป็นหลักเนื่องจากฟาร์มตั้งอยู่ในทำเลที่ติดถนนใหญ่ ผู้คนที่ผ่านไปมาก็ต้องการซื้อเห็ดสดจากฟาร์มอยู่แล้ว จึงเป็นช่องทางการตลาดที่ดี ร าคาขายปลีกกิโลกรัมละ 200 บาท/กก. นอกจากนี้ก็จะมีแม่ค้าในพื้นที่และจากกรุงเทพฯ รับซื้อเพื่อป้อนตลาดที่กรุงเทพฯด้วยโดยจะขนส่งทางรถไฟ ซึ่งก็สะดวกในการขนส่ง ร าคาขายส่ง 150-170 บาท/กก. เห็ดแครงที่ฟาร์มเป็นเห็ดแครงคุณภาพนอกจากดอกใหญ่แล้วยังมีอายุการเก็บรักษานานด้วย โดยแพ็คใส่ถุงพลาสติกเก็บไว้ในตู้เย็นได้นานนับสัปดาห์โดยที่เห็ดยังสด ใหม่เหมือนเดิม ส่วนเห็ดชนิดอื่นๆ ก็จะมีจำหน่ายทุกวันๆละ 70 กก. ราคาก็จะแตกต่างกันไปตามชนิดเห็ด คุณบรรลุบอกว่าทุกวันนี้ปริมาณดอกเห็ดที่ออกจากฟาร์มยังไม่เพียงพอกับความต้องการของลูกค้า ลูกค้าหลายรายที่สั่งดอกไปจำหน่ายต่อก็สั่งก้อนเห็ดไปเปิดดอกเองหลายราย บางรายก็สั่งทั้งก้อนและดอกในเวลาเดียวกัน
สูตรอาหารทำก้อนเชื้อเห็ดแครง
คุณบรรลุบอกว่าส่วนสำคัญที่ทำให้การเพาะเห็ดแค รงไม่ขยายตัวมากเหมือนเห็ดอื่นก็เพราะการเพาะเห็ดแคร งมีต้นทุนสูงเนื่องจากก้อนเชื้อมีราคาแพง โอกาสเสี่ยงสูงหากได้ก้อนเชื้อที่มีคุณภาพก็จะทำให้ก้อนเชื้อเสียหายสูง ได้ดอกน้อย ดังนั้นก้อนเชื้อเห็ดแครงต้องเลือกแหล่งผลิตให้ดี โดยส่วนสำคัญของก้อนเชื้อก็คือสูตรอาหารที่ใช้ ซึ่งจะขออนุญาตใช้สูตร ของ อ.กาญจนี ที่จ.กระบี่) ดังนี้ ขี้เลื่อย 100 กก. ,รำละเอียด 50 กก.,ภูไมท์ 2 กก.,ดีเกลือ 0.1 กก. ปรับความชื้นด้วยน้ำ ประมาณ 50-60% ทุกวันนี้ที่ไชโยฟาร์มเห็ด ใช้สูตรเห็ดแครงที่ประยุกต์มาจากสูตร อ.กาญจนี โดยใส่อาหารเสริมและอาหารชีวภาพลงไปเพื่อให้ดอกเห็ดมีน้ำหนัก มีเนื้ออร่อย และเก็บได้นานเป็นสัปดาห์
หลังจากได้ส่วนผสมแล้วบรรจุใส่ถุงพลาสติกเพาะเห็ด ขนาด 6.5 x 10 นิ้ว ประมาณ 3 ใน 4 ของถุง หรือน้ำหนัก 600 กรัม ต่อถุง นำไปนึ่งในหม้อนึ่งลูกทุ่ง อุณหภูมิ 100 องศาเซลเซียส เป็นเวลา 3-4 ชั่วโมง นับจากน้ำเดือด เมื่อครบกำหนดเวลา พักไว้ให้เย็นลำเลียงไปไว้ในห้องเขี่ยเชื้อ แล้วรีบใส่เชื้ อ อย่าทิ้งไว้ให้เกิน 24 ชั่วโมง จะทำให้การปนเปื้อนของเชื้อสูง เห็ดแครงจะใช้เวลาบ่มก้อนเชื้อ 15-20 วัน เชื้อก็จะเดินเต็มก้อนพร้อมนำไปเปิดดอกไชโยฟาร์มเห็ด 48/1 ถนนจุลจอมเกล้า ต.ท่าข้าม อ.พุนพิน จ.สุราษฏร์ธานี 84130 โทร.085-7932891, 089-9387253 และสามารถเข้าดูข้อมูลเพิ่มเติมได้ใน Youtoub พิมพ์ค้นหาคำว่า เพาะเห็ดแครงเห็ดแคร งมีคุณค่าทางโภชนาการไม่แพ้เห็ดชนิดอื่น มีคาร์โบไฮเดรตและโปรตีนสูง จึงให้พลังงานสูงกว่าเห็ดหอม เห็ดนางรม เห็ดฟาง และเห็ดหูหนู ในประเทศญี่ปุ่นจะใช้ทำเป็นย าได้ด้วย เพราะในเห็ดแค ร งมีสารที่มีคุณสมบัติในการต่อต้านเชื้ อไว รัส และยั บยั้ งเซลล์
ล่าสุดในวงการเครื่องสำอางพบว่าเห็ดแครงอุดมไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระสูงมาก และมีการพัฒนาเห็ดแครงสู่ผลิตภัณฑ์บำรุงผิวที่มีประสิทธิภาพสูงในกา คืนความอ่อนเยาว์ และชะลอริ้วรอยแห่งวัยหรือเรียกสั้นๆว่าครีมหน้าเด้งนั่นเอง อีกทั้งยังช่วยป้องกันการเกิดโรคผิวหนังได้อีกด้วย จึงนับเป็นเห็ดที่มีศัยภาพสูงในเชิงพาณิชย์ที่น่าส่งเสริมให้มีการขยายการผลิตในเชิงการค้าให้มากขึ้น Rakkaset Nungruethailรักษ์เกษตร