ก่อนการแพทย์สมัยใหม่จะเข้ามามีบทบาทสำคัญในการเยียวยาอาการเจ็บไข้ได้ป่วยของคนไทยในปัจจุบัน คนไทยโบราณก็มีภูมิปัญญาสำหรับการเยียวยาอาการเจ็บไข้ได้ป่วยจากพืชสมุนไพรใกล้ตัว ที่สืบทอดกันมาจากรุ่นสู่รุ่นในแบบแพทย์แผนไทยด้วยเช่นกัน ซึ่งหลายสูตรหลายขนานกลายเป็นสูตรยาสามัญประจำบ้านที่แต่ละครัวเรือนจำเป็นต้องมีพืชหรือส่วนผสมเข้าเครื่องยาที่จำเป็น เอาไว้ให้หยิบใช้ได้ยามเจ็บป่วยฉุกเฉิน ดังวิธีการปฐมพยาบาลผู้ป่วยที่ได้รับพิษจาก สัตว์-แมลง-พืช ที่มีพิษคันหรือปวดแสบปวดร้อน ด้วยสิ่งที่สามารถหาได้ง่ายๆ ใกล้ตัว เพื่อใช้เยียวยาคนใกล้ชิดที่อาจได้รับพิษจาก 7 สัตว์-แมลง- พืช มีพิษ เหล่านี้
1. ถอนพิษแมงป่อง : ใช้น้ำมะนาวพอประมาณ ผสมผงชูรส 1 ช้อนชา คนให้ละลาย แล้วนำสำลีแผ่นชุบวางไว้เหนือรอยแผลที่ถูกต่อย ทิ้งไว้ 10-15 นาที ความเจ็บปวดที่มีจะทุเลาและหายไป
2. ถอนพิษตะขาบ : ใช้ยางมะละกอหรือน้ำมะนาว ทาบริเวณรอยแผลที่ถูกกัด อาการจะทุเลาลง หรือ ใช้ยางจากส่วนใดก็ได้ของต้นตีนตะขาบ ทาบริเวณรอยแผลที่ถูกกัด หรือ จะใช้ทั้งกิ่งและใบของต้นตีนตะขาบมาตำให้แหลกผสมเหล้าขาวพอแฉะทาพอกบริเวณที่โดนกัดก็จะได้ผลดีมาก
3. ถอนพิษผึ้ง : ควรบ่มเอาเหล็กในผึ้งออกก่อน ด้วยการใช้ใบมีดที่สะอาดขูดผิวหนังบริเวณที่ถูกต่อยแบบผ่านเบาๆ เหล็กในของผึ้งจะหลุดตามใบมีดออกมา ไม่ควรใช้คีมคีบหรือดึงออก เพราะอาจทำให้มีส่วนหนึ่งของเหล็กในหักคาลึกลงไปจนดึงออกได้ยาก และกระจายพิษได้มากขึ้น จากนั้นให้ฝานหอมแดงออกเป็นชิ้นแล้วนำมาทาถูบริเวณที่โดนต่อย
4. ถอนพิษต่อ : หลังถอดเหล็กในออก(ใช้วิธีเดียวกันกับผึ้ง) ให้ใช้ผักบุ้งนา 3 ยอด เด็ดหั่นตำให้แหลกผสมเหล้าขาวพอแฉะ พอกแผลที่โดนต่อย ภายใน 2 นาที จะหายปวด
5. ถอนพิษแตน :ใช้หอมแดงฝานเป็นแผ่นแล้วทาถูบริเวณที่โดนต่อย หรือ ใช้ยาสีฟันสูตรเย็นทาบริเวณที่โดนต่อย หากทานตัวอ่อนเข้าไปแล้วบังเอิญเจอตัวอ่อนที่มีเหล็กในเล่นงานขณะทานในลำคอ ให้เคี้ยวหอมแดงสดๆ ตามลงไปแล้วค่อยๆ กลืนลงคอจะช่วยทุเลาปวดลงได้
6. ถอนพิษแมงมุม : ใช้หัวหอมแดงทุบหรือตำแหลก ผสมกับยาหม่องในสัดส่วนที่เหมาะสม แล้วพอกทาบริเวณที่ถูกกัด ทำซ้ำทุก ๆ 5 นาที ไม่เกิน 3 ครั้งอาการจะดีขึ้น
7. มดคันไฟ ใช้หัวขมิ้นสด ฝานบางๆ ทาตามตุ่มที่มดกัด หรือ ใช้ผงขมิ้นผสมน้ำ พอกบริเวณที่มีอาการผื่นคัน หรือ ใช้เนื้อปูนกินหมาก ป้ายบริเวณที่โดนกัดทิ้งไว้ หากหาไม่ได้ทั้ง 2 อย่างให้ใช้น้ำมะนาว ป้ายทาบริเวณที่โดนกัด จะช่วยทุเลาอาการและไม่ทำให้เป็นตุ่มดำ
มดตะนอย ใช้ใบเสลดพังพอนตัวเมีย ถ้าไม่มีใช้ต้นตัวผู้(ลำต้นและกิ่งก้านออกสีแดง)แทนได้แต่ตัวยาจะไม่แรงเท่า ขยี้น้ำหรือตำพอกทิ้งไว้สักครู่ พิษจะถูกขับออกมา หรือ ถ้าเกิดอาการปวดรุนแรง ให้ผสมเข้ากับใบรางจืด และเหล้าขาวพอท่วม พอกทิ้งไว้ จะหายปวดบวมได้ในเวลาไม่นาน
หมายเหตุ :
1. หากในพื้นที่มีต้นข่อยดำ(ต้นแม่ยายถมลูกเขย,ต้นเครือสังฆาต) ให้ใช้ใบตำผสมกับเหล้าขาวพอกบริเวณที่ถูกพิษ ก็จะสามารถใช้ถอนพิษสัตว์-แมลง-พืช และ งูได้ทุกชนิด
2. หากมีต้นเสลดพังพอนตัวเมีย(พญายอ) ให้ใช้ใบกึ่งแก่กึ่งอ่อนตำผสมเหล้าขาวหรือน้ำมะนาว พอกบริเวณที่ถูกพิษ ก็สามารถช่วย ถอนพิษ สัตว์ พืช แมลง น้ำร้อนลวก หรือ แม้แต่โรคเริมและงูสวัสดิ์ได้ผลดีมาก
3. ตามสูตรยาที่ให้ไปเป็นการปฐมพยาบาลผู้ถูกพิษเบื้องต้นซึ่งให้ผลดี กับผู้ที่ไม่มีประวัติเป็นภูมิแพ้ แมลง-สัตว์ และ พืชดังกล่าว สามารถใช้ทา-พอกซ้ำได้บ่อยครั้งจนกว่าจะหาย โดยไม่เป็นอันตรายต่อร่างกาย **หากผู้ป่วยมีอาการหนัก ควรรีบปฐมพยาบาลเบื้องต้นแล้วนำตัวส่งโรงพยาบาลโดยด่วนที่สุด
เขียน/เรียบเรียงโดย : มินยดา อนุกานนท์