ต้นราชพฤกษ์ หรือ ต้นดอกคูณ เจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนซุย ดินร่วนปนทราย ดินร่วนเหนียว ปุ๋ย นิยมใช้ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักในการบำรุงรักษา อัตรา 2-3 กิโลกรัม ต่อต้น ควรใส่ปีละ 3-4 ครั้ง การขยายพันธุ์ นิยมขยายพันธุ์ด้วยการตอนกิ่ง การเพาะเมล็ด วิธีที่นิยมและได้ผลดีคือ การเพาะเมล็ด สรรพคุณส่วนต่างๆ ของต้นราชพฤกษ์มีประโยชน์ดังนี้ ฝักแก่ เนื้อสีน้ำตาลดำและชื้นตลอดเวลา มีรสหวาน สามารถใช้เป็นยาระบายได้ โดยนำฝักมาต้มกับน้ำ และเติมเกลือเล็กน้อย ดื่มก่อนนอนหรือก่อนกินอาหาร นอกจากนั้น ฝักแก่ยังมีสารที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทของแมลง เมื่อนำฝักมาบดผสมน้ำแช่ทิ้งไว้ประมาณ 2-3 วัน
นายประสาธน์ เปรื่องวิชาธร (หย่ง) อายุ 50 ปีเจ้าของสวนกล้วยหัวใสนำ นำผลฝักลมแล้งหรือดอกคูนหรือราชพฤกษ์ ที่ไร้ค่า มาทำปุ๋ยและยาจำหน่ายสร้างรายได้ จำหน่ายและส่งออก ซึ่งได้รับชื้อผลหรือฝักคูณทั้งในและทั่วประเทศมาทำปุ๋ยหมักและยากำจัดศัตรูพืช นวัตกรรมใหม่ในการทำผลิตปุ๋ยและยากำจัดศัตรูพืชที่มีคุณภาพดี นำไปใช้กับพืชได้ผลดีเกินคาดและสามารถสร้างงานสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านและชุมชนอีกด้วย
ที่สวนกล้วยหัวใส พบว่ามีชาวบ้านในพื้นที่ ต.ห้วยยางขาม อ.จุน จ.พะเยา ต่างพากันคัดแยกฝักคูนที่ทาง นาย ประสาธน์ฯ รับชื้อมาเพื่อทำเป็นปุ๋ยหมัก และ ยากำจัดศัตรูพืชเพื่อขายส่งออกทั้งในและต่างประเทศ อีกทั้งทำให้ชาวบ้านและชุมชนมีรายได้จากการทำงานคัดแยกฝักคูณ สำหรับ ฝักลมแล้ง หรือฝักคูน หรือฝักราชพฤกษ์ สามารถนำแปรูปช่วยกำจัดหนอนและแมลง โดยฝักแก่มีสารออกฤทธิ์ที่ส่งผลต่อระบบประสาทของแมลง และสามารถเป็นตัวป้องกันศัตรูพืชเป็นอย่างดีและเปลือกทำปุ๋ยอินทรีย์ใส่พืชผล ให้เจริญงอกงาม และได้ผลผลิตที่ดีด้วย
นายประสาธน์ เปรื่องวิชาธร (หย่ง) เล่าว่า ตอนเด็กๆ สงสัยว่าทำไมฝักคูณ ตอนร่วงจากต้นทำไมมันหายไปไหน จึงได้ทำการเก็บมาวิจัยส่วนตัว ว่าทำไมฝักคูณ มันถึงย่อยสลายได้ดีกว่าจึงนำมาผสมกับมูลสัตว์และเอาไปใส่ในพืชทำให้รู้ว่าได้ผลดี จึงลดต้นทุนในการใช้ปุ๋ย และฝักคูณจะมีรสชาติหวาน จึงคิดว่าข้างในน่าจะทดแทน สารพีเอ็ม หรือ กากน้ำตาลได้ จึงนำไปแช่น้ำ และนำไปรดรากต้นไม้ทำให้พืชผลทางการเกษตรเจริญเติบโตดีและยังสามารถไล่แมลงที่มากัดกินได้
การใช้ประโยชน์ฝักคูณ เนื่องจากซาโปนินมีคุณสมบัติการลดแรงตรึงผิวที่ไม่มีประจุ จึงนิยมใช้เป็นอิมัลซิไฟเออร์ สารซักฟอกและสารก่อฟอง นอกจากนี้ ยังใช้เป็นสารกระตุ้นการเจริญเติบโตของพืชและฟื้นฟูสภาพดิน ซาโปนินยังใช้ในอุตสาหกรรม เช่น เป็นสารต้านเชื้อราและยีสต์
ด้านสรรพคุณ ของต้นคูนมีประโยชน์มากทั้งเปลือกทั้งราก ทั้งใบ ทั้งดอกและผล ถ้าเป็นชาวต่างประเทศจะเอาเปลือกข้างในหรือฝาดำๆ เอาไปแช่น้ำร้อน แล้วรับประทานเพื่อเป็นยาระบาย แต่ที่ตนนำมาทำจะใช้ฝักคูณ มาใช้ประโยชน์ด้านการเกษตร และจำหน่ายส่งออก ส่วนที่แตกที่หักจะแช่น้ำไว้จะได้น้ำที่เป็นน้ำหมัก เพื่อลดรากพืชเสริมแร่ธาตุอาหารบางชนิดถ้าเป็นแบบเข้มข้นสามารถเอาไปฆ่าหอยเชอรี่ และเปลือกจะนำมาหมักกับมูลสัตว์ทำให้ย่อยสลายมูลสัตว์ได้ดีกว่า และทำให้พืชผลโตไว
ตอนนี้กำลังติดต่อกับประเทศจีน เกาหลี และญี่ปุ่น เพื่อส่งออกไปทำเป็นสมุนไพร และเวชสำอางทางอาหย่งรับซื้อฝักคูนในราคา 3-4 บาท ต่อกิโลกรัม
หากใครจะเป็นตัวแทนรับซื้อทางอาหย่งจะมีค่าบริหารจัดการให้ หากในพื้นที่บริเวณใกล้เคียงอำเภอจุน หากมีปริมาณ 500 กิโลกรัมขึ้น หากนำมาส่งจะช่วยค่าขนส่งหรือจะให้ทางทีมงานของอาหย่งนำรถไปรับก็ได้ ติดต่อคุณประสาธน์ หรือ อาหย่ง ที่โทร. (063) 469-6598
สำหรับตอนนี้จะรับซื้อฝักคูน ทั้งในจังหวัดและต่างจังหวัด ฝักคูนที่รับชื้อจากชาวบ้าน กก.ละ 3-10 บาท และราคาขึ้นอยู่กับความสวยงามของฝักคูณ ด้านสรรพคุณ ของต้นคูนมีประโยชน์มากทั้งเปลือกทั้งรากทั้งใบทั้งดอกและผล ถ้าเป็นชาวต่างประเทศจะเอาเปลือกข้างในหรือฝาดำๆ เอาไปแช่น้ำร้อน แล้วรับประทานเพื่อเป็นยาระบาย แต่ที่ตนนำมาทำจะใช้ฝักคูณ มาใช้ประโยชน์ด้านการเกษตร และจำหน่ายส่งออก ส่วนที่แตกที่หักจะแช่น้ำไว้ ก็จะได้น้ำที่เป็นน้ำหมัก เพื่อลดรากพืชเสริมแร่ธาตุอาหารบางชนิดถ้าเป็นแบบเข้มข้นก็สามารถเอาไปฆ่าหอยเชอรี่ และเปลือกจะนำมาหมักกับมูลสัตว์ทำให้ย่อยสลายมูลสัตว์ได้ดีกว่า และทำให้พืชผลโตไว สำหรับดอกคูณ ทางเหนือเขาเรียกว่าลมแล้งภาษากลาง ราชพฤกษ์ อีสานเรียกดอกคูน
เรียบเรียงโดย เกษตรก้าวหน้า