ถ้านึกถึงกิจกรรมในวัยเด็ก ใครที่เติบโตในตัวเมืองก็จะไม่รู้จักการปีนต้นยาง หมกลูกหัวครก ก็ต้องใช้เวลาอธิบายกันเสียยืดยาว หากพูดถึงผลไม้บ้านนอกคอกนาคงนึกถึงผลไม้ชนิดดนี้เป็นแท้แน่ คือ “ลูกตะขบ” มีด้วยกันสองแบบ เรียกง่าย ๆ ว่าตะขบไทยและตะขบฝรั่ง แต่วันนนี้เราขอมาพูดถึงลูกตะขบไทยผลไม้วัยเด็ก ที่เด็กนอกเมืองส่วนใหญ่ต้องรู้จัก
มารู้จัก ตะขบไทยกันจริง ๆ ก็หาอ่านได้ตามเว็บทั่วไป แต่เผื่อใครขี้เกียจหา ก็เอามาบอกไว้เล็ก ๆ น้อย ๆ ตะขบไทยเป็นไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดเล็กถึงขนาดกลาง แตกกิ่งก้านสาขาที่เรือนยอดของต้น เราจะเห็นเรือนยอดเป็นรูปไข่ทึบ โคนต้นเป็นพูพอน เปลือกเป็นสีน้ำตาลอ่อน แตกเป็นแผ่นบาง ๆ
พบได้ตามป่าราบ ป่าโปร่ง ป่าดิบแล้ง และตามป่าผลัดใบ ที่มีความสูงจากระดับน้ำทะเลประมาณ 300 – 800 เมตร ขยายพันธุ์ด้วยวิธีเพาะเมล็ด แต่สำหรับใครที่อยากเห็น ไม่ต้องเข้าป่าไปตามหาต้นตะขบนะ เขามีเพาะพันธุ์ขาย ในงานเกษตร ม.อ. ก็มีวางจำหน่ายอยู่บ้าง
มาถึงตัวเอกของเรื่อง ผลของตะขบ ผลเป็นผลสดแบบมีเนื้อ ผลเป็นลูกกลม ๆ ขนาดเท่าลูกพุทรา ผลอ่อนจะเป็นสีเขียว ตอนนี้ยังกินไม่ได้ แต่เคยลองครั้งหนึ่ง มันฝาดมาก คายทิ้งแทบไม่ทัน ต้องกินตอนสุกจะมีสีแดง ๆ ม่วง ๆ ส่วนใหญ่จะออกผลสุกให้ชิมในช่วงเดือนเมษายนของทุกปี ก่อนกินต้องคลึงให้ผลนิ่ม ๆ จะให้รสชาติหวาน ๆ แต่ก็มีฝาดเบา ๆ นะ ไม่ได้หวานฉ่ำ แต่อร่อยเป็นเอกลักษณ์ตามแบบฉบับของลูกตะขบไทย
นอกเหนือจากผลที่เอาไว้รับประทานแล้วนั้น ว่ากันว่าสรรพคุณของตะขบไทยยังมีอีกเหลือล้น ไม่ว่าจะเป็นการใช้ประโยชน์จากร่มเงาของต้นตะขบ ตอนเด็ก ๆ จำได้ว่า ช่วงไหนตะขบสุกแดง ๆ เกือบทั้งต้น ก็จะนัดรวมตัว มีทติ้งกันใต้ต้นตะขบ เก็บลูกตะขบแล้ว ก็นั่งเล่น นอนเล่น ใต้ต้น กินลูกเขาแล้ว ยังใช้ร่มเงาเขาอีก
ในส่วนของสรรพคุณนั้น เท่าที่อ่านเจอมา ส่วนรากเขาใช้ปรุงเป็นยาขับเหงื่อ ยากล่อมเสมหะและอาจม เนื้อไม้ใช้เป็นยาแก้ท้องร่วง แก้บิด มูกเลือด เปลือก แก่น และใบ รักษาอาการปวดเมื่อยตามตัว แก้โรคเหน็บชา รักษาอาการปวดข้อ แก้เส้นเอ็นพิการ
ประโยชนของลูกตะขบ มีมากมายตั้งแต่สามารถช่วยดูดซับคอเลสเตอรอลได้ ช่วยลอดความเสี่ยง ของอาการเส้นเลือดใน สมองแตก ลดความเสี่ยงโรคมะเร็งลำไส้ ในส่วนของใบสามารถนำไปใช้ปรุงยาเพื่อเป็นยาขับ เหงื่อได้ ส่วนของรากมีสรรพคุณเป็นยาแก้เสมหะและนำไปปรุงเป็นยาแก้ผื่นคันรักษาโรคผิวหนังได้
ดอกของต้นตะขบใช้เป็นสมุนไพร นำไปต้มรวมกับ สมุนไพรอื่นใช้เป็นยาขับระดูในสตรี ใช้เป็นยาแก้โรคตับอักเสบ และมีประโยชน์ในการบรรเทาอาการปวดและแก้อักเสบอีกด้วย
ดอกของตะขบ สามารถทำไปอบแห้งและทำเป็นน้ำชาชงดื่มได้สามารถแก้หวัดลดไข้ โดยเราสามารถใช้ดอกแห้งประมาณ 3-5 กรัม ชงเป็นชาดอกไม้เพื่อดื่มรับสรรพคุณทางยาได้อย่างดีช่วยรักษาอาการปวดเกร็งในทางเดินอาหารได้ด้วย
ในส่วนของเนื้อไม้นั้น ตะขบมีฤทธิ์เป็นยาระบาย โดยเราสามารถนำเปลือกต้นสดหรือแห้ง กะขนาดประมาณฝ่ามือ นำไปสับเป็นชิ้นๆแล้วตต้มในน้ำเดือดประมาณ 15 นาที กรองจนเหลือแต่น้ำแล้วนำมาใช้ดื่มเป็นยาระบายได้อย่างดีไม้ตะขบเป็นไม้เ นื้ ออ่อน สามารถนำไปใช้กับงานของช่างไม้ได้ เป็นต้นไม้ที่ให้ร่มเงาดีและมักปลูกกันมากในบริเวณเขตร้อน
ต้นตะขบ ที่หลายคนคุ้นเคยในวัยเด็ก เพราะมักเป็นที่นัดรวมกลุ่มของเด็กๆ ที่มักชักชวนมาเล่นกันใต้ต้นไม้ พากันปีนต้นไม้และเก็บผลบนต้นทาน ทำให้หลายต่อหลายคน มีต้นตะขบอยู่ในความทรงจำสมัยเด็กเสมอ โดยเฉพาะตามบ้านนอก ต้นตะขบเป็นต้นไม้ที่ให้ร่มเงาดี และยังมีประโยชน์ต่างๆมากมายตั้งแต่ผล ดอกรวมไปถึงรากไม้เลยทีเดียว
ประโยชน์เยอะมากจนนึกไม่ถึงว่ามันจะมีประโยชน์เยอะขนาดนี้ ใครมีอย่าได้ไปตัดทิ้งนะ ใครที่ตัดทิ้งไปแล้วบอกได้คำเดียวเสียดาย รู้แล้วก็อย่าลืมเก็บไว้กินนะ คิดถึงสมัยเด็กอร่อยมาๆผลไม้ริมรั่ว
เรียบเรียงโดย เกษตรก้าวหน้าผป